Bản năng hưởng thụ
Ai trong chúng ta cũng có sẵn thói quen yêu thích cảm giác dễ
chịu và kháng cự lại những cảm giác khó chịu.
Đây cũng là bản năng tự nhiên của con người. Nhưng trải qua nhiều thăng trầm lịch sử, con
người đã nghiệm ra được đâu là con đường đi tới hạnh phúc chân thật. Trên con
đường ấy, kẻ lữ hành đôi khi phải chấp nhận những cảm giác khó chịu, phải đương
đầu với những hoàn cảnh khó khăn, tại vì chỉ có cách đó thì những chất liệu
tinh anh của con người mới phát tiết ra được. Nói cách khác, một con người hạnh
phúc không phải là một con người luôn may mắn, mà ngược lại, đó chính là kẻ có
nội lực vững vàng, có khả năng ôm ấp và chuyển hóa mọi đối tượng mọi hoàn cảnh.
Cố nhiên do cấu trúc tâm sinh lý mỗi người khác nhau nên bản
tính cũng khác nhau, điều này ảnh hưởng nhiều nhất từ di truyền hoặc do môi trường
lớn lên. Nhưng phần lớn mọi người đều có
khuynh hướng tìm tới sự hưởng thụ, thích được cưng chìu, thích ăn sung mặc sướng,
thích là tâm điểm chú ý của kẻ khác, thích được công nhận và khen ngợi ngay từ
khi mới bắt đầu trưởng thành. Một đứa bé lớn lên trong hoàn cảnh quá thuận lợi,
muốn gì được nấy, sớm có cơ hội bộc lộ tài năng, đi từ thành công này đến thắng
lợi khác, tuy nhìn đứa bé ấy có một tương lai xán lạn đang mở ra nhưng trong
chiều sâu vẫn thiếu một chất liệu cực kỳ quan trọng. Đó là khả năng chịu đựng
những cảm xúc xấu.
Bởi đường đời không phải lúc nào cũng bằng phẳng, nếu ta
không trang bị cho mình một khả năng có thể đối đầu và ứng phó mọi hoàn cảnh,
thì sẽ có lúc ta ngã nhào hoặc rơi tỏm vào vực thẳm khổ đau. Và chỉ có những điều
bất như ý, những hoàn cảnh trái ngang xảy đến mới giúp cho những phản ứng bảo vệ
cái tôi hiện ra, giúp ta tập làm quen với những phiền não trong lòng mình, để
ta hiểu và tự học cách chuyển hóa nó. Trong đời sống ta đã từng gặp có những kẻ
có đầy quyền lực, danh tiếng, rất đông người ngưỡng mộ, nhưng họ rất dễ bị tự
ái, tổn thương, một chút điều bất như ý xảy ra cũng có thể làm cho họ cuống cuồng,
đau khổ. Đó là một kẻ yếu đuối, chưa biết cách sống và chưa có vốn sống.
Ta có thể nhận ra nội lực yếu kém của mình ngay từ thuở nhỏ
như không thích chơi các môn thể thao hay các công việc có tính chất vận động
nhiều đến tay chân, không thích những người bạn có cá tính tức là họ không theo
sở thích của mình, không muốn đến những nơi mà người ta không quý mến mình,
không thích làm cái gì có tính chất động não hay tốn nhiều công phu, không hứng
thú với những môn học khô khan, không muốn đối diện với chính mình khi gặp khó
khăn, không ưa những thực phẩm có tính chất bổ dưỡng nhưng lại không hợp khẩu vị,
không thích những lời nói cứng cỏi dù đó là những lời góp ý chân tình, cái gì
thích là phải có cho bằng được nhưng lại mau nhàm chán, còn vốn sống thì luôn dừng
lại ở kinh nghiệm cũ chứ không chịu cập nhật hay khám phá…
Vì thiếu hiểu biết nên ta lầm tưởng cứ sống thật với bản
năng của mình là được. Nhưng đến khi đối đầu với những trận giông bão lớn lao
trong đời, ta mới phát hiện ra mình có quá nhiều lỗ hỏng trong hiểu biết. Cái
này bằng cấp không thể thay thế được. Vậy đó, ta đã bỏ ra hằng chục năm trời để
nhồi nhét kiến thức, mục đích cũng chỉ để kiếm được nhiều tiền hay muốn được
công nhận và cho đó là sự nghiệp cả đời người, chứ có mấy ai để ý tới việc nuôi
dưỡng phẩm chất tâm hồn. Để rồi một lúc nào đó ta sẵn sàng xô ngã sự nghiệp khổ
công gầy dựng ấy, thậm chí ta muốn hủy diệt luôn cả mạng sống của mình chỉ
trong một cơn cảm xúc không kềm tỏa được. Dường như con người ngày càng bị cuốn
vào vòng hưởng thụ bất tận của một xã hội văn minh, nhưng lại trở nên mờ mịt và
bất lực với chính mình hơn bao giờ hết.
Đây chính là bi kịch lớn nhất của thời đại.
Giảm phẩm chất đời sống
Có bao giờ ta tự hỏi mình mỗi khi ta muốn dừng lại một cuộc
vui để trở về nhịp sống bình thường, muốn tắt ti vi hay rời internet để đi ngủ
sớm, muốn nói cho người kia biết là mình đang rất mệt mỏi nên không thể lắng
nghe câu chuyện ấy tiếp tục, muốn nói lời từ chối vì biết nhận công việc này rồi
ta sẽ trở nên căng thẳng và đánh mất sự sống của chính mình, muốn đừng trễ hẹn
để người kia không than phiền hay coi thường mình nữa, muốn công việc không bị
ngâm tới giờ phút cuối rồi mới chịu giải quyết, muốn suy xét tận tường trước
khi làm một quyết định… tại sao là một trở ngại quá lớn đối với ta?
Ngay cả khi ta biết người kia đang rất sai và cần được nhắc
nhở hay soi sáng, nhưng ta lại không thể mở lời. Những buổi trưng cầu ý kiến ta
biết mình cần nên đóng góp chút kinh nghiệm thành công, nhưng lại lo sợ không
được thính chúng ủng hộ. Mỗi khi ta muốn bộc lộ tình cảm hay chia sẻ cho người
kia biết những thao thức của mình, nhưng thường dễ bị khựng lại khi thấy bên
kia đang hờ hững. Đến khi người kia muốn mời ta ngồi xuống để chấp vấn về những
vụng về lầm lỡ của ta vừa qua, thì ta luôn tìm cách tránh né hay phản ứng quyết
liệt. Nói chuyện với người ngoài thì lúc nào ta cũng cảm thấy thoải mái và muốn
kéo dài câu chuyện, nhưng về lại gia đình thì ta cứ như một tảng băng.
Tất cả những phản ứng đó ta thường nghĩ là bản năng tự vệ của
con người, mỗi người một kiểu sống, nhưng kỳ thực đó là những nút thắc tâm lý rất
nguy hại, làm phẩm chất đời sống của chính bản thân ta hay những liên hệ chung
quanh ta bị suy giảm rất nhiều. Tên gọi của nó là “nghiện cảm xúc”, hay nói bằng
một thái độ phê phán thì đó là tính cách của một kẻ yếu đuối. Dường như đời sống
của ta là một chuỗi cảm xúc chập chùng buồn -vui, yêu- ghét, khó chịu- hài
lòng, sung sướng- khổ đau, chứ ta chưa bao giờ để cho tâm ý của mình được nghỉ
ngơi một cách trọn vẹn. Tâm ý ta chưa từng được thảnh thơi để quan sát vào bất
kỳ đối tượng nào cũng không thành kiến, để chiêm nghiệm những chân lý của cuộc
sống, để phát triển những phẩm chất quý giá trong tâm hồn.
Ta nên nhớ bản chất chân thật của hạnh phúc là phải có chất
liệu của sự bình an, một trạng thái tâm lý không bị ràng buộc bởi bất kỳ đối tượng
giao động nào ở bên ngoài. Hạnh phúc mà không có bình an thì coi chừng đó chỉ
là một cơn cảm xúc thỏa mãn trong nhất thời, nó đến và đi vội vàng như một cơn
gió lốc để lại sự xáo trộn và ngỗn ngang trong tâm hồn như một chuyến tàu
đêm. Nghĩa là chỉ khi nào ta vượt khỏi sự
khống chế của những cơn nghiện cảm xúc, sử dụng nó một cách linh hoạt và tự tại,
thì ta mới thiết lập được một đời sống vững vàng và đem lại hạnh phúc thật sự
cho kẻ khác.
Từ nương tựa đến hệ lụy
Có một cậu bé mù đến nhà người bạn chơi, do mãi mê trò chuyện
nên cậu ta không hay trời đã tối. Người bạn mới thúc giục cậu bé nên về sớm và
trao cho cậu một cây đèn. Cậu bé mù tức cười quá, vì đối với cậu ban ngày và
ban đêm có khác gì nhau đâu, không hiểu người bạn đưa cây đèn cho mình để làm
gì. Người bạn liền giải thích “Anh cầm
cây đèn này đi, người ta thấy anh người ta sẽ tránh”. Nghe có lý, cậu bé hoan hỷ
cầm cây đèn ra về. Trên đường về cậu bé cứ đưa cây đèn lên và lủi thẳng về phía
trước, vì cậu nghĩ hôm nay chắc ai cũng sẽ tránh mình cả, cây đèn sẽ đưa mình về
tới nhà an toàn. Được một đoạn đường, bỗng dưng có một người đâm sầm vào cậu và
cả hai đều ngã nhào. Bực quá, cậu hét to: “Bộ không thấy câu đèn của tôi sao mà
không chịu tránh vậy?”. Người kia cười lớn: “Cây đèn của anh đã tắt lâu rồi anh
đui ơi”.
Tự thân của cậu bé có thể đi đường vào ban đêm theo thói
quen đã rèn luyện của mình, nhưng từ khi được trao cây đèn thì cậu lại đánh mất
chính mình, đem cả sinh mệnh của mình phó thác cho cây đèn mà thực tế chưa hề
thấy được chân tướng của nó. Cây đèn là vật ngoài thân, bản chất của nó là luôn
thay đổi, nó có thể hết dầu hoặc bị gió thổi tắt bất cứ lúc nào, nhưng vì bị mù
nên cậu bé chỉ biết ra nó qua sự giới thiệu hời hợt của kẻ khác. Cậu bé thật tội
nghiệp khi cứ đinh ninh là cây đèn sẽ mãi soi sáng cho mình trên suốt lối về, kết
quả là cậu đã ngã một cú đau điếng mà vẫn không rõ nguyên do nên cứ đổ thừa và
trách giận kẻ khác.
Ai trong chúng ta cũng có những cây đèn, nhưng thái độ cầm
đèn của mỗi người khác nhau. Có người sử dụng nó như một sự hỗ trợ để thăng hoa
phẩm chất đời sống, nhưng có kẻ lại bị kẹt vào cây đèn và trở thành kẻ hệ lụy.
Ngay từ vạch xuất phát có thể ta cũng ý thức được tiền bạc, quyền lực hay tình
cảm chỉ là tiện nghi của đời sống, nghĩa là nó sẽ làm cho cuộc sống của ta thêm
hương vị và trôi chảy. Không ngờ đi được một đoạn đường không xa, ta bỗng phát
hiện ra sự nương tựa trong ta đã biến thành thái độ hệ lụy mất rồi. Vì vậy khi
những cây đèn của ta bị chao đảo hay vụt tắt thì cuộc đời ta dường như cũng bị
chao đảo và muốn tắt lịm theo, ta không còn gì để sống cả.
Đó cũng là lý do tại sao hiện nay số lượng người tự tử cứ tiếp
tục gia tăng, mà phần lớn là những người trẻ, rất thành đạt, rất nổi tiếng, hay
ở những quốc gia văn minh cường thịnh. Có thể họ không muốn rời xa cõi đời này
nhưng họ đã không còn lối thoát, hoặc cũng có thể họ cho rằng con người và xã hội
này quá tồi tệ nên họ phải đi tìm một thế giới khác hẫp dẫn hơn. Nhưng dẫu sao
để tìm tới cái chết thì đó vẫn là một quyết định rất khó khăn, rất đau khổ, họ
gần như không còn sự lựa chọn nào tốt hơn để giải quyết vấn đề, mà thực chất
chính là giải quyết cơn cảm xúc xấu trong họ đang bùng vỡ. Đây là kết quả của đời
sống vùi mình vào những cơn cảm xúc đến mức nghiện ngập, để rồi một hôm cây đèn
mang tới cảm xúc kia vụt tắt thì cuộc đời họ bỗng trở thành đen tối đến hoang
vu.
Ta hãy nhìn vào cách sống của mình để biết mình có đang hệ lụy
vào những cây đèn không? Hãy tưởng tượng cây đèn kia nếu không tồn tại nữa thì
ta sẽ ra sao? Và nếu gan dạ thì ta hãy thử tách lìa một thời gian những cây đèn
nào mà ta biết rằng mình đang có khuynh hướng vướng kẹt vào nó để xem nội lực của
mình còn được bao nhiêu. Nếu tệ, ta vẫn còn kịp để trở về chăm sóc đời sống
tinh thần của mình, vẫn còn kịp để không bị những cây đèn hấp dẫn kia đưa mình
vào vũng lầy tăm tối. Nếu thấy khó, ta nên bắt đầu từ những cây đèn nhỏ nhất, tập
buông xả những điều kiện tiện nghi dư thừa dù là vật chất hay tình cảm, để thần
lực của ta không còn những chỗ tiêu tốn mà chấp nhận quay về.
Mỗi khi phát sinh ý niệm muốn tìm kiếm thêm những cây đèn
thì ta hãy tự nhắc nhở mình là có thật sự cần thiết không, mình đã có những cây
đèn này chưa, ta có tin rằng khi cầm cây đèn này thì cuộc đời mình sẽ tỏa sáng
hơn hay sẽ đưa tới sự ràng buộc? Bằng tâm trạng cô đơn lạc lõng hay tham đắm mà
ta quyết định chọn cây đèn ấy tức là ta đã đem cuộc đời của mình ra để làm một
chuyến phiêu lưu mạo hiểm rồi. Cho nên vượt qua được bản năng, chiến thắng được
những bóng ma trong lòng đích thực là chiến công oanh liệt nhất của con người.
Kẻ nào làm chủ được chính mình, biết điều tiết cảm xúc một cách hợp lý, thì kẻ ấy
có bản lĩnh đi vào cuộc đời đầy biến động này một cách bất động.
Thương thay những kẻ vì muốn đem đến cho đời những tuyệt phẩm
mà vô tình nuôi lớn những cảm xúc lừng lẫy trong chính mình. Họ đã chấp nhận kiếp
tơ tầm vì không thể cưỡng lại niềm đam mê cháy bỏng, nhưng lại cứ lầm tưởng rằng
đó là số phận hay vì thương quá cuộc đời này. Nhạc sĩ Trịnh Công Sơn đã từng ru
mình trong ngậm ngùi “Tim nào có bình yên, ta rêu rao đời mình, xin người hãy gọi
tên”. Có những lúc con tim lý trí phải đứng lặng câm chào thua những giọt máu
cuồng điên, khiến tôi lại đem cuộc đời mình ra rao bán, thì xin những người bạn
hãy gọi đúng tên tôi để tôi được thức tỉnh. Ôi con tim xanh xao gầy guộc từ thuở
ấy, ta đã chịu dừng lại để mở ra một chân trời bình yên hay vẫn khôn nguôi cuộc
dông ruỗi tội tình, chứ cuộc đời nào khẩn thiết gọi tên!
Quay về hướng mặt trời
Cắm rễ vào sự sống
Vườn tâm đã hoang tàn
Thôi bỏ hình bắt bóng